Hulumtues i lartë në Qendrën për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA) me seli në Uashington D.C. të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Leon Hartwell, beson se kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, duhet të vazhdojë të marrë pjesë në procesin e dialogut të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian, por duke kërkuar edhe rrugë alternative për zgjidhjen e kontestit me Serbinë përtej kufijve të tryezës së negociatave.
Meqë Unioni po kërkon gjëra jo të sinqerta nga Kosova kur po kushtëzon rrugën e saj drejtë BE-së me themelimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, pohon hulumtuesi Hartwell, në një intervistë për Albanian Post.
Bashkëpunëtor i lartë në Think Tank-un IDEAS me bazë në Universitetin prestigjioz London School of Economics (LSE), Hartwell ndërsa thekson se është thelbësore të kujtohet qëllimi fillestar i Asociacionit, i cili sipas tij, ishte të nxiste stabilitetin në Kosovë, e jo të krijonte një mjet të qëndrueshëm për de-stabiliteti, potencon se krijimi i një mekanizmi të tillë në këmbim të asgjëje është absurde.
“Duke marrë parasysh ndikimin e konsiderueshëm që Serbia tashmë ka mbi serbët e Kosovës, është e udhës që Kosova t’i qaset themelimit të një Asociacioni të tillë me kujdes”, thotë ai për AP.
I pyetur për qasjen e BE-së, e cila në dukje të parë e jep përshtypjen se po dëshiron ta individualizojë përgjegjësinë në nivel të zyrtarëve të institucioneve të Serbisë për sulmet terroriste të 24 shtatorit duke anashkaluar përgjegjësinë shtetërore të Beogradit e presidentit, Aleksandër Vuçiç, Hartwell thotë se është shqetësuese tendenca se si blloku evropian po neglizhon faktet në terren ndërsa po përqendrohet në mënyrë selektive te informacionet që përputhen me bindjet e tyre.
“Është shumë e qartë se ngjarjet e Banjës në shtator, shënojnë një moment kyç në Ballkan. Diplomatët perëndimorë nuk mund t’i qasen më dialogut Beograd-Prishtinë me të njëjtat supozime si në të kaluarën. Vuçiç ka demonstruar mosgatishmërinë e tij për t’u angazhuar në mirëbesim dhe gatishmërinë e tij për të de-stabilizuar situatën e konfliktit. Politikëbërësit perëndimorë duhet të jenë thellësisht të shqetësuar sepse de-stabiliteti në Ballkan ka një tendencë të përhapet përtej rajonit. Ka ardhur koha për një rivlerësim të thellë të diplomacisë perëndimore në Ballkan”, këshillon ai.
Përkundër se Serbia nuk është distancuar nga akti terrorist i 24 shtatorit, komuniteti ndërkombëtar nuk ka vënë sanksione asaj, derisa Kosova vazhdon të jetë nën masa shtrënguese të vendosura nga BE.
E sipas Hartwell një arsye e mundshme e hezitimit të BE-së për të vendosur sanksione Beogradit zyrtar qëndron te fakti se të njëjtit po tentojnë të ruajnë iluzionin e shpëtimit të dialogut.
Intervista e plotë e Leon Hartwell për Albanian Post
Albanian Post: Më 24 shtator një grup terrorist hyri ilegalisht në Kosovë dhe sulmoi Policinë e Kosovës duke lënë të vrarë një pjesëtar të saj. Kosova fajësoi Serbinë për sulmin duke theksuar se Beogradi zyrtar tentoi ta “aneksojë tërë Veriun e Kosovës”, por Beogradi ka thënë se nuk ka gisht në të. Si e komentoni krejt këtë situatë, a dyshoni se ngjarja në Banjë të Zveçanit mund të përshkallëzohet në një konflikt më të gjerë?
Leon Hartwell: Pas sulmit terrorist në Banjë, një ekzaminim i provave në dispozicion implikon fuqishëm përfshirjen e Beogradit. Duket shumë e pamundur që grupi terrorist të mund të grumbullojë në mënyrë të pavarur një sasi kaq të madhe armatimi. Për më tepër, lidhjet e pamohueshme midis Milan Radojiçiç, një figurë e shquar brenda grupit terrorist, dhe presidentit të Serbisë Aleksandar Vuçiç ngrenë pyetje shqetësuese. Fakti që Beogradi e konsideron Milan Radojiçiç-in si një hero lokal dhe ka zgjedhur të mos e ekstradojë atë në Kosovë për rolin e tij në sulmin terrorist, flet shumë për bashkëfajësinë e regjimit të Vuçiç-it.
Në situata konflikti, nuk është e pazakontë që qeveritë të përdorin “shkatërrues” për të prishur negociatat e paqes. Përdorimi i prishësve të tillë, siç ilustrohet nga grupi terrorist i Banjës, i lejon Serbisë të distancohet nga faji për përkeqësimin e konfliktit. Si i tillë, Vuçiç është duke larë duart me lehtësi nga çdo përfshirje me portretizimin e situatës si një mosmarrëveshje lokale. Për më tepër, ai po e shfrytëzon situatën si pretekst për të argumentuar: “Shikoni, Asociacioni është thelbësor sepse serbët e Kosovës dhe shqiptarët e Kosovës nuk mund të bashkëjetojnë në mënyrë paqësore”.
Kur bëhet fjalë për zgjerimin e konflikteve, identifikimi i një katalizatori të vetëm mund të jetë i pakapshëm. Megjithatë, në situatën e paqëndrueshme Serbi-Kosovë, skena është krijuar për një zjarr dhe me një shkëndijë të thjeshtë mund të ndizet një konflikt i shkallës së gjerë. Është shqetësuese të vëzhgosh zyrtarët perëndimorë që vazhdojnë me një qasje të zakonshëm, në dukje të pavëmendshëm ndaj dinamikave të paqëndrueshme në rajon. Ndërsa marrëdhëniet Serbi-Kosovë janë një fuçi baruti i cili po zien, komuniteti ndërkombëtar duhet të qëndrojë vigjilent, sepse çdo vetëkënaqësi mund të çojë në pasoja katastrofike.
Albanian Post: Qasja e BE-së e jep përshtypjen se po dëshiron ta individualizojë përgjegjësin në nivel të zyrtarëve të institucioneve të Serbisë për sulmet terroriste duke anashkaluar përgjegjësinë shtetërore të Beogradit dhe Vuçiç-it. Si duhet komuniteti ndërkombëtar t’i qaset Kosovës dhe Serbisë pas ngjarjeve të 24 shtatorit?
Leon Hartwell: Unë nuk jam psikolog, por duket se zyrtarët e BE-së po vuajnë nga një rast i rëndë i njëanshmërisë së konfirmimit. Tendenca e tyre për të përpunuar në mënyrë selektive informacionin që përputhet me bindjet e tyre para-ekzistuese, ndërsa neglizhojnë faktet që duhet të ndryshojnë perspektivat e tyre, është thellësisht shqetësuese.
Shumë përpara sulmit terrorist në Banjë, zyrtarët e BE-së dukej se kishin arritur në përfundimin se, Vuçiç ishte një forcë stabilizuese në Ballkanin e paqëndrueshëm pavarësisht nga tendencat e tij autoritare. Politologët shpesh përdorin termin “stabilokraci” për të përshkruar regjimin e tij – një term që i referohet një qeverie autokratike që merr mbështetjen perëndimore për shkak të besimit të rremë se ajo siguron stabilitet rajonal, pavarësisht nga deficitet e saj të brendshme demokratike.
Si e tillë, në kontekstin e dialogut Beograd-Prishtinë, BE-ja kishte zgjedhur të miratonte një qasje pajtuese ndaj Serbisë duke ushtruar presion të konsiderueshëm mbi Kosovën, veçanërisht gjatë dy viteve të fundit, për të krijuar Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe. Në këmbim, Brukseli nuk kërkon absolutisht asgjë thelbësore nga Serbia që do t’i jepte fund një herë e mirë konfliktit Serbi-Kosovë. Zyrtarët e BE-së u mburrën për një “marrëveshje” në shkurt të këtij viti, të cilën disa perëndimorë e paraqesin si hapin e parë në njohjen de facto të Kosovës nga Serbia. Megjithatë, “marrëveshjes” së shkurtit i mungon pesha ligjore sipas së drejtës ndërkombëtare pasi ajo nuk është ratifikuar nga të dyja palët.
Shtetet e Bashkuara, nga ana e tyre, ia lanë udhëheqjen në Ballkan Brukselit disa vite më parë. Rrjedhimisht, edhe kur qasja e BE-së duket e gabuar, Uashingtoni e ndjek në hap.
Është shumë e qartë se ngjarjet e Banjës në shtator, shënojnë një moment kyç në Ballkan. Diplomatët perëndimorë nuk mund t’i qasen më dialogut Beograd-Prishtinë me të njëjtat supozime si në të kaluarën. Vuçiç ka demonstruar mosgatishmërinë e tij për t’u angazhuar në mirëbesim dhe gatishmërinë e tij për të destabilizuar situatën e konfliktit. Politikëbërësit perëndimorë duhet të jenë thellësisht të shqetësuar sepse de-stabiliteti në Ballkan ka një tendencë të përhapet përtej rajonit. Ka ardhur koha për një rivlerësim të thellë të diplomacisë perëndimore në Ballkan.
Albanian Post: Përkundër se Serbia nuk është distancuar nga akti terrorist i 24 shtatorit, komuniteti ndërkombëtar nuk ka vënë sanksione asaj, derisa Kosova vazhdon të jetë nën masa shtrënguese të vendosura nga BE. Cili është opinioni juaj për këto masa ndëshkuese ndaj Kosovës?
Leon Hartwell: Shpallja ditë zie kombëtare në Serbi për terroristët e Banjës duket se sinjalizon se Vuçiç po përqafon veprimet e tyre. Një arsye e mundshme e hezitimit të BE-së për të vendosur sanksione kundër regjimit të Vuçiç-it mund të jetë ruajtja e iluzionit të shpëtimit të dialogut. Megjithatë, kjo qasje anashkalon realitetin e zymtë që dialogu ka stagnuar shumë kohë më parë. Nëse ky është arsyetimi, lind edhe pyetja: pse të vendosen masa kufizuese ndaj Kosovës për arsye të dyshimta dhe të mos sanksionohet regjimi i Vuçiç-it për asociimin e tij me terrorizmin?
Për më tepër, siç përmenda edhe më herët, ka një çështje të dukshme të paragjykimit të konfirmimit. Të dyja BE-ja, e mbështetur nga SHBA-ja, vazhdimisht drejtojnë gishtin kah Prishtina për përshkallëzimin e situatës së konfliktit ose, së paku, bëjnë deklarata “të dyja palët”, edhe kur përgjegjësia për përshkallëzimin është dukshëm e njëanshme dhe e bazuar në Beograd.
Në qershor, BE-ja dhe SHBA-ja vendosën kufizime të ndryshme ndaj Kosovës për dështimin për të “de-përshkallëzuar” situatën, pavarësisht faktit se Vuçiç orkestroi ngjarjet që çuan në sulmet ndaj trupave të KFOR-it nga serbët e Kosovës. Menjëherë pas kësaj, SHBA-të pezulluan pjesëmarrjen e Kosovës në stërvitjen ushtarake – Defender Europe 23. Në anën tjetër, Vuçiç u shpërblye nga SHBA-të dhe disa shtete anëtare të NATO-s me pjesëmarrjen në Platinum Wolf 23, i cili u organizua në Serbi.
Ekziston një model fatkeq. Jo shumë kohë pas mosmarrëveshjes kufitare të shtatorit 2021, kur Vuçiç dërgoi tanke serbe në kufirin e Kosovës, BE-ja e shpërbleu atë në mënyrë të ngjashme duke hapur Grupin 4 të procesit të pranimit në BE – një situatë krejtësisht e keq-menaxhuar. Hapja e grupit 4 me Serbinë përcolli një mesazh optimist, duke sugjeruar se Beogradi po përparonte me shpejtësi në rrugën e tij drejt pranimit në BE. Megjithatë, lëvizja mund të përshkruhet vetëm si një ngatërresë e karotave dhe shkopinjve për të përforcuar procesin e zgjidhjes së konfliktit.
Prandaj, pas sulmit terrorist në Banjë, kur BE-ja dhe SHBA-ja u përmbajtën nga vendosja e sanksioneve ndaj regjimit të Vuçiç-it për rolin e tij në nxitjen e tensioneve në Kosovë, ndërkohë që në të njëjtën kohë vazhduan të penalizojnë Kosovën për arsye në dukje të pabaza, nuk ishte krejtësisht e habitshme. Ai përputhet me modelin e veprimit të viteve të fundit. Ajo që është shumë e qartë është se BE-ja dhe SHBA-ja duhet të mbajnë një qëndrim më të fortë duke vendosur sanksione ndaj regjimit të Vuçiç-it për të dërguar një mesazh të vendosur se paqëndrueshmëria në Ballkan nuk do të tolerohet.
Pasojat e veprimeve të Vuçiç-it do të ndikojnë jo vetëm në Kosovë por edhe në popullatën serbe. Disa figura të opozitës në Serbi janë të dëshpëruar nga hapësira që i është dhënë regjimit të Vuçiç-it nga Perëndimi, gjë që krijon perceptimin se regjimi i tij mund të veprojë pa u ndëshkuar. Duke pasur parasysh tendencat e tij autoritare, kjo është një perspektivë ogurzezë për serbët, pasi mund t’i çojë ata në vështirësi për dekada.
Albanian Post: Pas sulmit terrorist shumë politikanë e ekspertë të fushave të ndryshme thanë se autoritetet kosovarë pas fitores në terren përmes Policisë së Kosovës duhet të korrin fitore edhe në diplomaci. A arriti Kosova ta kapitalizojë situatën e krijuar pas sulmit terrorist, a avancojë pozicioni i Kosovës në dialog?
Leon Hartwell: Fatkeqësisht, Ballkani ka dalë kryesisht nga agjenda ndërkombëtare në vitet e fundit. Në kontrast të plotë me vitet 1990 dhe 2000, ka një mungesë të dukshme të programeve të dedikuara ballkanike në Uashington, D.C. dhe organizatat e Think Tank-ëve që fokusohen në rajon janë të pakta. Ekspertët individualë të Ballkanit janë të shpërndarë nëpër Shtetet e Bashkuara, por ndikimi i tyre kolektiv mbetet i kufizuar.
Pra, për t’u kthyer te pyetja juaj në fjalë, ndërkohë që sulmi terrorist në Banjë mori njëfarë mbulimi në mediat perëndimore, ai mbeti i kufizuar në periferi. Mbulimi i sulmit terrorist të Banjë dhe pasojave të tij u konkurruan me një sërë çështjesh që konsiderohen si më të rëndësishme se konflikti Serbi-Kosovë, veçanërisht konfliktet Rusi-Ukrainë dhe Izrael-Palestinë. Si rezultat, Ballkani e gjen veten me keqardhje të margjinalizuar në diskursin ndërkombëtar.
Albanian Post: Kosovën dhe Serbinë të shtunën vizitoi grupi që njihet si “Pesëshja e e madhe”, e para që nga sulmi i 24 shtatorit. Lajçak pas takimit me Kurtin tha se Kosova duhet të themelojë Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe pa vonesa të tjera, pa themelimin e Asociacionit, sipas Lajçak, nuk do të ketë progres në rrugëtimin evropian të Kosovës. Si duhet të veprojnë e procedojnë tutje autoritete kosovare me këtë rast?
Leon Hartwell: Në botën e ndërlikuar të negociatave, është thelbësore të mbani mend se ka shumë palë të ulura rreth tryezës. Fillimi i një konflikti është relativisht i thjeshtë, pasi kërkon vetëm vendimin e kundërshtarit. Megjithatë, mbyllja e një konflikti kërkon konsensus unanim. Kështu, kur BE-ja insiston se Kosova nuk do të ketë një rrugë drejt BE-së pa themelimin e Asociacionit, ajo paraqet një perspektivë disi jo të sinqertë, duke ia ngarkuar fajin për mungesën e progresit vetëm njërës palë. Ky qëndrim i njëanshëm i BE-së ndaj dialogut Beograd-Prishtinë shërben si një shembull i spikatur i njëanshmërisë konfirmuese që përmenda më herët.
Mënyra më e shpejtë për t’i dhënë fund konfliktit Serbi-Kosovë qëndron në njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Beogradi. Megjithatë, për momentin, kjo perspektivë duket politikisht e paqëndrueshme për Vuçiç-in dhe ai nuk po e përgatit publikun për një lëvizje të tillë. Për më tepër, ai po nxit ndjenjat anti-BE, duke çuar në një rënie të ndjeshme të mbështetjes për integrimin në BE në Serbi. Rrjedhimisht, karota e dikurshme e lakmuar e BE-së për promovimin e “normalizimit” – një fjalë pa kuptim ligjor – është zvogëluar pothuajse në të parëndësishme.
Kryeministri Albin Kurti e gjen veten në një pozitë të pasigurt, nën presion si nga BE ashtu edhe nga SHBA, për të ruajtur vullnetin për të negociuar me një homolog që duket i vendosur për të minuar procesin e negociatave. Megjithatë, negociatorët angazhohen në negociata për të realizuar qëllimet e tyre dhe kur negociatat pengohen, ata duhet të eksplorojnë rrugë alternative për të arritur të njëjtat qëllime. Prandaj, ndërsa Kurti mund të vazhdojë të marrë pjesë në dialogun Beograd-Prishtinë, ai duhet gjithashtu të përcaktojë rrugë alternative për zgjidhjen e konfliktit Serbi-Kosovë që shtrihen përtej kufijve të tryezës së negociatave.
Albanian Post: Si mund t’i ikë Kosova themelimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, kur e ka nënshkruar Marrëveshjen për Asociacionin qysh ne vitin 2013 dhe më pas e ka shndërruar atë marrëveshje në ligj të Kosovës?
Leon Hartwell: Nocioni i Asociacionit mbart më shumë kompleksitet sesa duket. Gjykata Kushtetuese e Kosovës, në fakt, ka vendosur se disa elemente të kësaj ideje janë të papajtueshme me kushtetutën e vendit. Për më tepër, siç e përmenda më herët, Kurti nuk e ka refuzuar plotësisht konceptin e Asociacionit. Në vend të kësaj, Qeveria e Kosovës ka paraqitur propozime të ndryshme BE-së dhe Serbisë. Megjithatë, Serbia po miraton një qëndrim maksimalist, duke këmbëngulur për një entitet të pajisur me kompetenca të fuqishme ekzekutive. Ky qëndrim është shqetësues, veçanërisht në kontekstin e asaj që po shpaloset në Bosnje dhe Hercegovinë në lidhje me Republikën Srpska.
Është thelbësore të kujtojmë se qëllimi fillestar i Asociacionit ishte të nxiste stabilitetin në Kosovë, jo të krijonte një mjet të qëndrueshëm për de-stabilitet. Duke marrë parasysh ndikimin e konsiderueshëm që Serbia tashmë ka mbi serbët e Kosovës, është e udhës që Kosova t’i qaset themelimit të një Asociacioni të tillë me kujdes. Për më tepër, krijimi i Asociacionit në këmbim të asgjëje që do t’i jepte fund përfundimisht konfliktit duket absurde. Kjo pikë e fundit është e një rëndësie të madhe, sepse, siç e përmenda, “marrëveshjes” së shkurtit i mungon pozita ligjore e një marrëveshjeje formale.
Për më tepër, është e domosdoshme që BE-ja dhe SHBA-ja të ecin me kujdes për të shmangur nxitjen e padashur të një forme të “Apartheid light” brenda Kosovës apo ndonjë rajoni tjetër të Ballkanit. Nëse serbëve të Kosovës u jepet një entitet me kompetenca të konsiderueshme autonome për shkak të statusit të tyre të shumicës në zona të caktuara, me përjashtim të grupeve të tjera identitare, kjo ngre pyetje se ku të vendoset kufiri. Gjendja e vështirë shtrihet më tej në rajone si Vojvodina, të cilat strehojnë një mozaik të larmishme prej të paktën 24 grupesh etnike.
