Dokumenti “Komunikatë Operative Nr. 125” i datës 30 maj 1974, lëshuar nga Ministria e Punëve të Brendshme e Republikës Popullore të Shqipërisë (RPSH), është një dëshmi arkivore me rëndësi të veçantë. Ai përshkruan një incident të paprecedentë në Portin e Durrësit, i cili reflekton thellësinë e krizës dhe izolimit në marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik gjatë Luftës së Ftohtë dhe implikimet e tij tronditëse brenda vetë udhëheqjes komuniste shqiptare.
Ngjarja kulmoi paraditen e 27 majit 1974, kur grupi i praktikës i Pikës së Kalim Kontrollit Kufitar të Portit të Durrësit, duke kryer kontrollin rutinë, u gjend para një surprize të madhe: në vend të anijes polake për të cilën kishin marrë urdhër, ata hipën në bordin e anijes sovjetike “Saldus” me flamur dhe ekuipazh sovjetik. Anija kishte mbërritur në radë, jo më larg se 200-300 metra nga hyrja e akuariumit të portit, një afrim ky i papranueshëm që nga prishja e marrëdhënieve zyrtare mes Tiranës dhe Moskës në vitet 1960-1961.
I alarmuar, grupi i kontrollit mori urdhër urgjent nga Kapiteneria e Portit që të zbriste menjëherë, dhe anija sovjetike u detyrua të largohej menjëherë nga ujërat territoriale shqiptare. Siç dëshmon vetë Komunikata Operative, autoritetet shqiptare e theksuan prerë: “Ne kemi ndërprerë të gjitha marrëdhëniet me ju. Për këtë arsye, anija juaj nuk lejohet të futet në Portin e Durrësit.” Ky incident, për shkak të natyrës së tij, u mbajt menjëherë “top-sekret”.
Ngjarja e anijes “Saldus” përbënte një shkelje flagrante të propagandës zyrtare të regjimit të Enver Hoxhës, sipas së cilës “kufijtë tanë janë të paprekshëm”. Fakti që një anije e Bashkimit Sovjetik – vend i shpallur si “revizionist dhe armik i egër” – mundi të vinte kaq qetë deri në portin kryesor të vendit, ngriti alarmin maksimal në udhëheqjen e lartë.
Për këtë arsye, shumë studiues dhe hulumtues besojnë se ky incident mund të ketë qenë një katalizator vendimtar për ngjarjet që pasuan brenda aparatit shtetëror. Vetëm një muaj më pas, në korrik 1974, Enver Hoxha nisi goditjen e ashpër ndaj krerëve më të lartë të Ministrisë së Mbrojtjes Popullore, me në krye ministrin Beqir Balluku, Shefin e Shtatmadhorisë, Petrit Dumen, dhe Drejtorin e Drejtorisë Politike, Hito Çakon. Të akuzuar si “krerët kryesorë të grupit puçist në ushtri”, këta figura të larta, si dhe dhjetëra ushtarakë të tjerë, përfunduan në plumb ose në burgime e internime.
Mbetet për t’u hulumtuar më tej nëse ky incident i vitit 1974 u bë shkak që tërboi Hoxhën, duke marrë parasysh se një ngjarje e ngjashme e ndodhur më vonë, ajo e nëndetëses sovjetike në Gjirin e Vlorës në tetor 1981, besohet se shërbeu si shkëndijë për goditjen ndaj grupit të Mehmet Shehut.
Pavarësisht rëndësisë së saj, kjo histori është injoruar, e mbajtur në errësirë, dhe nuk figuron as në dokumente të tjera arkivore apo dëshmi publike (përveç atyre të mbledhura në këtë hulumtim).
Botimi i kësaj Komunikate Operative nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme, jo vetëm që hedh dritë mbi një episod thuajse të panjohur të historisë së Luftës së Ftohtë, por detyron ri kuptimin e dobësisë së pretenduar të “kufijve të paprekshëm” të RPSH-së dhe ngre pyetje të reja mbi motivet reale që çuan në spastrimet më të mëdha politike dhe ushtarake të regjimit të asaj kohe. Ky dokument është thelbësor për të kuptuar paranojën dhe pasigurinë që karakterizonte udhëheqjen shqiptare.
DOKUMENTI ARKIVOR SEKRET, ME KOMUNIKATËN OPERATIVE TË MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME, PËR INCIDENTIN ME ANIJEN SOVJETIKE NË PORTIN E DURRËSIT MË 30 PRILL 1974
REPUBLIKA POPULLORE SOCIALISTE E SHQIPËRISË SEKRET
MINISTRIA E PUNËVE TË BRENDSHME Ekzemplar Nr. 1
DEGA E PËRGJITHSHME Tiranë, më 30.5.1974
KOMUNIKATË OPERATIVE NR.125
Më 27.5.1974, në radë të portit të Durrësit erdhi anije sovjetike “Saldus”, për llogari të Polonisë, për të ngarkuar krom. Më 28.5.1974, ora 09.20, grupi i praktikës, në vazhdim të punës së tij, shkoi në radë tek kjo anije dhe, pasi hipi në bordin e saj, konstatoi se anija kishte flamurin dhe ekuipazhin sovjetik.
Oficeri i Kapitenerisë komunikoi me Kapitenerinë e Portit të Durrësit, nga e cila mori urdhër që grupi i praktikës të zbresë menjëherë nga anija dhe ajo të largohet urgjentisht nga ujërat territoriale të Republikës Popullore të Shqipërisë.
Kapitenit të anijes ju tha: “Ne kemi ndërprerë të gjitha marrëdhëniet me ju. Për këtë arsye, anija juaj nuk lejohet të futet në Portin e Durrësit, prandaj duhet të largoheni urgjentisht nga ujërat territorial të Republikës Popullore të Shqipërisë”.
Më 28.5.1974, në ora 10.00, anija sovjetike u largua dhe në distancë prej 25 miljesh, bëri një radiogram, me anë të cilit kërkon shkakun e refuzimit të ngarkimit, por nga ana jonë nuk iu dha asnjë përgjigje. Ajo vazhdon të qëndrojë 24 milje larg bregdetit tonë. Anija i përket portit të regjistrimit të Leningradit. Ekuipazhi është 29 veta, (3 femra)/ Memorie.al
D R E J T O R I
PILO SHANTO
