Pas dekadash izolimi dhe një emigrimi masiv, Shqipëria po rikthehet tek rrënjët e saj kulinare falë gjysheve që kanë ruajtur dhe transmetuar traditat e gatimit.
BBC, ka rikthyer një Artikull të shkruar në mars të këtij viti.
Tefta Pajenga, 76 vjeç, është një nga shumë gjyshe shqiptare që tani shfaqen në televizion për të mësuar gjeneratat e reja recetat tradicionale. Në emisionin e saj kombëtar, ish-mësuesja udhëzon gra të reja dhe shtëpiake se si të përgatisin japrakë – gjethë hardhie të mbushura me oriz dhe erëza, një pjatë e shijshme dhe e veçantë që shpesh përgatitet gjatë festave fetare, si muslimane, ashtu edhe të krishtera, shkruan BBC.
“Japrakë ka një vend të veçantë në zemrën e shqiptarëve. Është zakon të përgatitet së bashku nga familjet dhe të ndahet në ditë feste,” thotë Pajenga. Megjithëse receta rrjedh nga periudha osmane, të gjithë përbërësit përdoren lokal, si koper, speca dhe mente nga veriu i Shqipërisë.
Dy periudha “harrimi kulinar”
Shqipëria ka kaluar dy periudha të rënda që rrezikuan humbjen e traditave të gatimit:
Gjatë komunizmit (1946–1991)
Vend i izoluar totalisht nga bota e jashtme, i krahasuar ndonjëherë me “Korenë e Veriut të Evropës”.
Libri gatimi digjej, importet ndaleshin, udhëtimet jashtë vendit ndaleshin dhe ushqimi kolektivizohej.
Mungesa e përbërësve dhe racionimi e bënin gatimin tradicional të pamundur.
Emigrimi masiv pas viteve ’90
Rreth 710,000 shqiptarë u larguan nga vendi, duke humbur lidhjen me traditat e gjysheve.
Edhe ata që njihnin recetat nuk kishin kohë t’i përgatisnin në jetën e re që kërkonte punë të shumta për të mbajtur familjen.
Roli i gjysheve
Kur Pajenga nisi emisionin e saj në 2004-ën, synimi ishte t’i mësonte shtëpiakeve dhe të rinjve gatimet tradicionale që po harroheshin. Ajo thotë se audienca e saj nuk ishte për kuzhinierët profesionistë, por për ata që kishin harruar ose nuk e kishin mësuar kurrë kuzhinën tradicionale shqiptare.
Gjyshe të tjera, si Gjyste Bici, 67 vjeç, dhe Dallendyshe Xhahysa, 91 vjeç, kanë ruajtur recetat shekullore edhe gjatë periudhave më të vështira. Xhahysa kujton se gjatë regjimit komunist, gatimet për festat fetare si Pashka ose Ramazani duhej të bëheshin fshehurazi, shpesh me perde të mbyllura për të mos tërhequr vëmendje.
Mungesa e ushqimeve dhe recetat e rralla
Mungesa e përbërësve dhe ndalimet e regjimit sollën humbjen e disa recetave të vjetra, si tavë krapi, për shkak të ndalimit të peshkimit privat, apo edhe mishavina, një djath unik që piqet për tre muaj në yndyrë kafshësh.
Gjithashtu, ushqimet ishin të racionuara dhe posedimi i bagëtive ishte i kufizuar, duke bërë që gatimet tradicionale të mbeteshin vetëm në kujtimet e gjysheve.
Trashëgimia shumëkulturore e kuzhinës shqiptare
Kuzhina shqiptare është pasqyrë e ndikimeve të shumta:
Romakët sollën rrushin, ullinjtë dhe ushqime bazë.
Perandoria Osmane solli receta si Arnavut ciğeri dhe sutlija.
Pas Luftës së Dytë Botërore, receta nga Ballkani verior si ajvar u përhapën në jug.
Disa ushqime mbeten unike shqiptare, si mishavina, flia (pancake me shtresa kremi) dhe byrek me mish me paprika.
Rilindja e kuzhinës shqiptare në TV
Kur kufijtë u hapën në vitet ’90 dhe televizionet kombëtare nuk kontrolloheshin më nga shteti, shumë gjyshe përdorën ekranin televiziv për të rikthyer recetat tradicionale tek publiku, duke ruajtur trashëgiminë kulinare të Shqipërisë për brezat e ardhshëm.
