Një grup shkencëtarësh qe shkuan për të eksploruar minierën e kromit në Bulqizë në Shqipëri, në verilindje të kryeqytetit Tirane, në vend që të gjuanin për minerale të çmuara ose formacione shkëmbore magjepsëse, kërkuan burimin e këtyre shpërthimeve: gaz hidrogjen pothuajse të pastër, një burim energjie potencialisht të rinovueshme që mund të transformonte botën.
Siç është raportuar në një studim të fundit të botuar në revistën Science , thellë në minierë, ekipi i studiuesve dalloi një pus të vogël që flluskonte si një vorbull. “Gazi ishte vërtet i përqendruar,” thotë Bardhyl Muceku , gjeolog në Universitetin Politeknik të Tiranës dhe një nga autorët e studimit. Rreth 84% e gazit në fjalë ishte hidrogjen dhe ishte vetëm një nga disa rrjedhje në minierën e Bulqizës, e cila në total çliron të paktën 200 ton hidrogjen në vit.
Do të duhen ende disa vite përpara se bota të jetë në gjendje të nxjerrë vëllime të konsiderueshme të hidrogjenit natyror nga toka me çmim të ulët, të pastër dhe me efikasitet. Por para së gjithash është e nevojshme të gjenden depozitat.
“Ka shumë punë për të bërë,” thotë Geoffrey Ellis , një gjeokimist i naftës me Shërbimin Gjeologjik të SHBA-së , i cili nuk ishte i përfshirë në studim. Zbulimet si ai i Bulqizës, megjithatë, janë shkak për optimizëm: mund të ketë mjaft hidrogjen të bllokuar nën tokë për të fuqizuar planetin. “Mund të funksionojë,” shton ai.
Rritja e hidrogjenit
Hidrogjeni është elementi më i zakonshëm në kozmos, por është i vështirë të gjendet në Tokë. Kur nuk është i lidhur me komponime të tjera, është një gaz pa ngjyrë që tenton të notojë drejt qiellit. Ky është një turp, sepse, nëse ne mund ta kapnim atë, në një botë që po ngrohet, mund të kontribuojë në largimin nga karburantet fosile.
“Ai mund të përdoret si një ruajtje e energjisë me karbon të ulët,” thotë Katriona Edlmann , një eksperte e gjeoenergjisë në Universitetin e Edinburgut , e cila nuk ishte e përfshirë në hulumtim. “Ai mund të digjet, duke prodhuar vetëm ujë si mbetje. Ose mund të përdoret në qelizat e karburantit për të prodhuar energji elektrike. Dhe mund të përdoret në të njëjtat mënyra si gazi natyror.”
“Ne i kemi njohur burimet e hidrogjenit për mijëra vjet,” thotë Edlmann, “jane xhepa të vegjël të gaztë që digjen pafundësisht gjenden në të gjithë botën.” Por gjithmonë është menduar se nëntoka përmbante sasi minimale të kësaj lënde.
“Ne supozuam se nuk mund të grumbullohej kurrë,” thotë Ellis. Gazi i hidrogjenit, si një molekulë, është i vogël, i lehtë dhe difuziv, kështu që shkencëtarët arsyetuan se çdo depozitë nëntokësore do të kishte rrjedhur në hapësirë shumë kohë më parë ose do të ishte ngrënë nga disa lloje mikrobesh që përdorin hidrogjenin për karburant.
Industria e naftës nuk ishte e interesuar as për hidrogjenin. Ndonjëherë ata hasnin në xhepa gjatë kërkimit të depozitave të naftës ose gazit metan, por “ata nuk e raportuan ose e mbuluan atë në ndonjë raport të korporatës”, thotë Ellis. “Ata nuk ishin të interesuar. Nuk ishte ajo që ata kërkonin.”
Sot, në disa kontekste, hidrogjeni përdoret si një burim i vogël energjie elektrike, por ai duhet të prodhohet. Ka shumë mënyra për ta bërë këtë: nga përdorimi i energjisë diellore për ndarjen elektrike të hidrogjenit nga molekulat e ujit deri te përdorimi i avullit për nxjerrjen e hidrogjenit nga gazi metan.
Por këto metoda janë tepër të shtrenjta, kanë tendencë të çlirojnë gazra serë, ose të dyja. “Hidrogjeni me kosto të ulët është hapi kryesor drejt një ekonomie hidrogjeni,” thotë Ali Hassanpouryouzband , një shkencëtar i energjisë së qëndrueshme në Universitetin e Edinburgut, i cili nuk ishte i përfshirë në kërkime. Diçka që nuk ekziston për momentin.
Në një botë ideale, nxjerrja e gazit të pastër të hidrogjenit nga toka do të ishte mënyra më e lirë për të shfrytëzuar këtë substancë të çmuar. Një botë që na dukej si fantashkencë për një kohë të gjatë, të paktën deri në vitin 2012, kur në Mali u gjet një rezervë e konsiderueshme gazi hidrogjeni . Që atëherë janë gjetur xhepa të tjerë hidrogjeni, duke përfshirë disa në Evropë dhe Amerikën e Jugut.Tani , ideja që gazi hidrogjen nuk mund të gjendet i bllokuar nën tokë “nuk duket shumë i justifikuar,” thotë Ellis.
Gjuetarët e hidrogjenit
Ku tjetër mund të bllokohet hidrogjeni? Kërkuesit nuk mund ta kërkojnë atë në mënyrë të rastësishme. Për një gjë, ata kanë nevojë për të dhëna se ku prodhohet, dhe kjo do të thotë se ata duhet të dinë se si e prodhon Toka.
Megjithëse dihet se disa mikrobe prodhojnë gazin, gjuetarët e hidrogjenit priren të fokusohen në faktorët gjeologjikë. Shkëmbinj vullkanikë të pasur me hekur ose magnez në prani të ujit (idealisht të nxehtë), i cili mund të lëshojë hidrogjen. Rrezatimi natyror që buron nga disa shkëmbinj gjithashtu mund të ndajë ujin për të farkëtuar hidrogjen. Për më tepër, zorrët më të thella të Tokës, duke përfshirë mantelin e saj, mund të përmbajnë rezerva të “hidrogjenit primordial që është bllokuar që nga formimi i planetit”, thotë Ellis, dhe thyerjet e thella që copëtojnë koren mund ta lëshojnë atë në sipërfaqe.
Miniera e Bulqizës në Shqipëri ishte një objektiv kryesor për kërkuesit për dy arsye kryesore. Së pari, miniera ndodhet në një shtrat të lashtë deti që daton nga koha e dinosaurëve, e pasur me lëngje dhe shkëmbinj vullkanikë të mbushur me hekur, duke e bërë atë një fabrikë premtuese hidrogjeni.
Së dyti, ai shpërtheu në disa raste: në 2011, 2017 dhe 2023. Gazi i ndezshëm fillimisht u raportua në vitin 1992, por edhe pas shpërthimeve të para supozohej se fajtori ishte metani. “Në fillim të këtyre aksidenteve ata nuk e dinin se ishte hidrogjen,” thotë Muceku.
Edhe pse shkencëtarët e Bulqizës zbuluan pak metan, pjesa më e madhe e gazit që ikën është hidrogjen. Me aq pak sa 200 tonë në vit, kjo është një nga rrjedhjet më pjellore të hidrogjenit të gjetura ndonjëherë.
Hipoteza mbi të ardhmen e hidrogjenit
Por nuk ishte fakti i thjeshtë që u gjet hidrogjeni që gjeneroi eksitim. “Nuk është një shumë e madhe,” thotë Muceku. Ekipi i tij vlerëson se miniera përmban gjithsej 5,000-50,000 ton avull të paqëndrueshëm, ndërsa kërkuesit e energjisë janë të interesuar për depozitat e miliona tonëve hidrogjen në formë të gaztë.
Ajo që ka vërtet rëndësi është se ai gaz mund të ishte bllokuar: ai mbrohej nga një vulë e efektshme shkëmbore, nuk u gëlltit nga mikrobet e uritur për hidrogjen dhe as nuk u shpërbë nga reaksionet gjeologjike.
“Ky akumulim duhet të jetë formuar gjatë një periudhe ndoshta dhjetëra mijëra vjetësh,” shpjegon Ellis. Dhe, Muceku shton se vetëm kur miniera arriti në thellësi rreth 600 metra, gazi hidrogjen filloi të ikte dhe të shkaktonte shpërthime. Gërmimet duket se kanë thyer çatinë e një depozite të fshehur ku defektet e thella kanë derdhur hidrogjen të lashtë nga thellësitë e shtratit të detit të lashtë në minierën e mësipërme.
Shtratët e lashtë të detit të zhvarrosur kanë qenë gjithmonë një objektiv prioritar për kërkuesit e gazit të hidrogjenit, por ky studim konfirmoi teorinë. Dhe ndoshta fillimet e një epoke të re me karbon të ulët, me energji hidrogjeni mund të qëndrojnë pikërisht në depozita të tilla tektonike në mbarë botën.
Kjo histori sapo ka filluar të shkruhet. Mbetet e pasigurt nëse rezervat natyrore të hidrogjenit të Tokës janë mjaft të mëdha për të përmbushur nevojat e botës për energji. Por, edhe sikur të ishte kështu, mjetet teknologjike për të nxjerrë me efikasitet këtë gaz – dhe metodat për të përshpejtuar prodhimin e tij gjeologjik – janë ende prototipe .
Gjëja më e rëndësishme është të gjesh këto depo hidrogjeni dhe të shpresojmë t’i gjesh ato plot. Dhe për momentin gjeologët po gërvishtin vetëm sipërfaqen.
“Ne duhet të shkojmë më thellë për të kuptuar potencialin e vërtetë,” thotë Muceku.
Artikulli eshte marre nga:
https://www.nationalgeographic.it/perche-la-scoperta-di-un-grande-deposito-di-idrogeno-in-albania-potrebbe-cambiare-il-mondo?fbclid=IwAR3a9rWaqXWKbRfPF9gmsqik9E_GO9-G_f-CG73IkC3qE9loVbCAqnCemqI
