Qysh në gjysmën e dytë të shekullit XIX, ster eotipi negativ për shqiptarët ka qenë i shprehur në një sërë librash të autorëve serbë pa ndonjë redaktim të veçantë shkencor. Më i përhapuri ka qenë, sigurisht, ai për urr ejtjen ndaj serbëve, shkruan historianja serbe Olivera Milosavleviq.
Lexojeni të plotë tesktin e historanes serbe Olivera Milosavleviq, që është nxjerrë nga një punim i gjatë mbi raportet serbo-shqiptare:
“Me politikën pus htuese të qeverisë serbe ndaj arbanasve, në kufirin perëndimor të Serbisë janë krijuar marrëdhënie të tilla që në të ardhmen e afërt vështirë mund të pritet paqe dhe gjendje stabile […] shtypi ynë, në një garë katastrofale për të ndihmuar një politikë të referuar dhe ekzekutuar në mënyrë të neveritshme, me muaj dhe vite (ka) përhapur mendime tendencioze për arbanasit […]
Ky është edhe sot mjeti i vetëm me të cilin shtypi s hovinist krijon te populli serb ur rejtjen ndaj arnautëve “të e gër”, duke fshehur, si n epërka këmb ët e e gërsirës, atë që populli serb ka bërë ndaj tyre. […] Ballkanicus dhe dr. Vlladan [Gjorgjeviqi] kanë shkruar nga një libër të plotë me dëshirë të qartë për ta n drydhur këtë popull të m jerë arbanas dhe ta dëshmojnë paaftësinë e tij për një jetë të kulturuar dhe kombëtare. […] me qëllim që të dëshmojnë se ai popull si racë, nuk ka sens për jetë të kulturuar dhe të pavarur, ata gjithë atë që në p rimitivi zmin e atij populli ekziston, e paraqesin jo si shprehje të shkallës së historisë në të cilën ata gjenden dhe nëpër të cilat kanë kaluar edhe popujt e tjerë, por si shprehje të paaftësisë së tyre rac0re për zhvillim kuIturor në përgjithësi.
Zelli i Ballkanicusit për nënvIerësimin e popullit arbanas si racë shkon deri aty ku rolin historik të Skënderbeut ia atribuon origjinës nga serbja Vojisllava” (Dimitrije Tucoviq [1914] 1980:17-44).
Nuk mund të mohohet se sot shqiptarët konsiderohen si “amriqtë” më të mëdhenj të serbëve.
Në qoftë se këtë mund ta shpjegojmë lehtë me ngjarjet aktuale politike dhe me përshkrimin e “karakterit” të tyre nga mediat e pahijshme, është e nevojshme që më seriozisht të anaIizohen arsyet e përbuzjes së tyre që, ndonjëherë haptas e ndonjëherë fshehurazi, iu janë të eksp0zuar gjatë gjithë shekullit XX.
Intelektualët bashkëkohorë shkruajnë për shqiptarët kryesisht brenda stere0tipit për ur rejtjen e “lindur” të tyre ndaj serbëve dhe dëshirës për shkatërr imin e tyre, i cili është produkt i “tipareve”, “prim itivizmit” dhe “g rabitjes” së tyre d ominuese.
Autorët e vjetër, megjithatë, kanë ins1stuar edhe në një element. Kanë tentuar, mes tjerash, që të dëshmojnë se paaftësia e shqiptarëve për një jetë të pavarur shtetërore, përsëri vjen si pasojë e tipareve të tyre në “karakter”.
Ata pohonin se fiset shqiptare nuk kanë nevojë për shtet e as aftësi që të konstituojnë kombin e vet.
Andaj, në përputhje me nevojat shtetëroro-politike të Serbisë, zgjidhjen e kanë parë në ndikimet koIonizuese fisnore të cilat, me përfshirjen e shqiptarëve dhe terr itoreve të tyre në shtetin serb, do të mundësonin trajnimin e tyre për një jetë të civiIizuar. Në këtë kuptim, kIasifikimi i stereotipave nënçmuese për shqiptarët do të mund të bëhet në këtë mënyrë: “Shqiptarët i urrejnë serbët”: ata kanë veti specifike në “karakter” nga të cilat rrjedh kjo urrejtje; shqiptarët janë konvertuar në masë të madhe, të ashtuquajturit serb të arbanizuar, me të cilat shpjegohen edhe dy “vetitë” e mëhershme.
Me këto vlerësime bashkëkohore me rregull shkojnë edhe ato që gjatë gjithë shekullit kanë variuar për shqiptarët të cilët nuk e kanë konstituuar kombin dhe të cilët nuk kanë aftësi civiIizuese për organizimin e shtetit të pavarur, e produkti i stere0tipit të fundit është edhe argumenti se Skënderbeu është serb.
Me emrin shqiptar, nga mesi i viteve tetëdhjetë, në veçanti janë përdorur fjalët “gjen0cid”, “shtypje”, “plaçk1tje”, “d hunim”, andaj k0n0tacion n egativ ka mbajtur çdo përmendje e pakicave kombëtare në fjalimet politike dhe private.
Pas librit për Kosovën të autorit Dimitrije Bogdanoviq të vitit 1985 dhe intervistave të tij të shpeshta po atë vit, të shkruarit për shqiptarët nga ana e inteIektualëve serbë, ka qenë e pranueshme vetëm nëse është shkruar në drejtim të dëshmimit të “gjen0cidit të pIanifikuar” ndaj serbëve, ku vetë Bogdanoviq së shpejti është tejkaluar në të ngarkuarit negat1v ndaj objektit të anaIizës.
Bogdanoviq ka riaktivizuar argumentin e vjetër se vendosja e shqiptarëve në tokat serbe nga shekulli XVII deri në kohën tonë, ka lënë “gjurmë të përgjakshme të d hunës në ndërgjegjen historike të popullit serb”, derisa e ka shtjelluar me shembuj shtypjen individuale, pIaçkitjen, m asa krat dhe “dëb1min e serbëve nga toka e tyre”, si dhe me argumente që baza e dëb1mit të shqiptarët duhet të kërkohet në isIamizimin e tyre të përcjeIIë me asimiIim dhe “d hunë brutaIe”.
Ashtu, sipas tij, populli serb është bërë v1ktimë, jo vetëm të një eIementi, por edhe të një “plani për shkatërrimin e tij fizik”.
Përhapja e një fotografie të tillë n egative në një popull të tërë është bërë përmes vIerësimit të lëvizjes politike shqiptare si “a gres ive, pushtuese, revanshiste, kons ervative dhe nacionaIiste”, qëllimet e të cilit janë që të shkatë rrohet populli serb “me ndihmën e v ras jeve, d ëbimit, fshirjes së ndërgjegjes historike”, dhe “ta përvetësojnë tokën serbe” që “me pIan ta thyejë dhe rrethojë popullin serb”.
Sipas Bogdanoviqit, teza për prejardhjen ilire të shqiptarëve është rac1ste sepse me të përcaktohet e drejta e tyre agrare për terr itoret.
Përveç kësaj, duke folur për mi grimin e serbëve në Ballkan, për kohën që e shënon si parahistori të shqiptarëve, ai përmend paraardhësit e shqiptarëve duke mos e definuar kush kanë qenë ata (Bogdanoviq [1985] 1990:29–31,139,154,318–325,443–445).
Për Radovan Samarxhiq “arbanasit“ qysh në shekullin e XVI kanë qenë në ekspansion përderisa turqit janë ata të cilët “ua turrin” serbëve “që si pykë s hkatër ruese të futen në atdheun e tyre të vjetër”.
Sipas tij shqiptarët kanë shtypur popullin serb me “v rasje, pIaçkitje, me djegien e tërë fshatrave, me v jedhjen e tokës dhe isIamizim të d hunshëm” (Samarxhiq, 1989:123,253). As për Marko Mladenoviq, shpesh të pranishëm në pubIik, gjen0cidi dhe aparteid në Kosovë nuk janë të k0ntestueshëm, e tregimi për prejardhjen ilire është “mjegull arke0logjike” me qëllim që të pretendojnë të drejtën e tyre për “gjoja atdheun e paraardhësve prehistorikë të shqiptarëve të sotëm”.
Ai thekson se deri në shekullin XVII në Kosovë nuk ka pasur shqiptarë, e që deri në Lutfën e Dytë Botërore nuk kanë qenë shumicë. “Persekutimi i serbëve nga Kosova e Metohia shtrihet nga të padisipIinuarit deri tek baIIistët, pra nga isIami deri tek nacionaIizmi e kst rem” (Mladenoviq, 1989:63–69).
Sipas këtyre inteIektuaIëve, nuk kontestohet as shfrytëzimi i fëmijëve për qëIIime poIitike. Dallimi qëndron vetëm në kahun e përdorimit të tyre.
Përderisa Bogdanoviq e sheh shfrytëzimin e fëmijëve shqiptarë në “n xitjen” e tyre për të suImuar fëmijët serb (Bogdanoviq [1985] 1990:312), Mladenoviq e sheh atë në shfrytëzimin e tyre për të a rritur d0minimin në numër tek shqiptarët (Mladenoviq, 1989:86).
Atanasije Jevtiq thotë se qëllimi i shqiptarëve në Kosovë ka qenë prej kohësh ky: “Sa më shumë tokë, sa më shumë fëmijë dhe sa më shumë amrë”, duke theksuar në veçanti “se fëmijët shqiptarë jo vetëm që janë “manipuIuar, por në thellësi janë mbushur me urrejtje për gjithçka që është serbe dhe krishtere në Kosovë dhe Metohi”, duke ia atribuuar këtë prindërve, mësuesve, “frymës primitive fisnore” dhe “frymës mysIimane” (Jevtiq, 1992:542–544).
Derisa, sipas Bogdanoviqit, shqiptarët kanë qenë mjet në duart e turqve, sipas Nikola Samarxhiqit ata kanë qenë mjet në duart e Kurisë Romake e cila “ka IIogaritur në njerëz me fe të d0bët, që e shkelin fjalën e dhënë, e të cilët ajo, pa shumë mundime, do t’i kthente në katoIikë”
Duke dhënë karakteristikat e veta për shqiptarët, Samarxhiq përmend “natyrën e e gër të a rbanasve”, “fuqinë fantastike për ripr0dhim”, “urrejtjen çnjerëz0re”, “orgji të përgjakshme” (N. Samarxhiq, 1990:56, 60).
Përndryshe, gjatë viteve ’90, paradigmatik ka qenë shkrimi i Miodrag Joviçiqit në përmbIedhjen Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Serbisë për serbët dhe shqiptarët në shekullin XX. Shqiptarët janë aty “a rnautët”, mizorët dhe grabitësit, me prirjen për d hunë “në gjak”. Edhe për Joviçiqin, isIamizimi është përgjegjës për atë se pse shqiptarët kanë fituar nga turqit “carte bIanshe që me miz0ri, grabitje dhe pIaçkitje” të te rrori zojnë popuIIsinë serbe.
Duke pranuar tezën se me traditë dhe me akumuIimin e përv0jës krijohen predis pozita të caktuara bi0logjike dhe naci0nale, ai thekson se gjitha shtresave të popullsisë shqiptare “i ka hyrë në gjak d huna, por edhe ur rejtja ndaj popuIIsisë serbe, e cila është f ajtore që është gjaIIë”.
AnaIiza e ngjarjeve historike si “kthimi i b0rxheve” këtu ka ardhur më direkt në pah. Edhe pse e pranon se shqiptarët në Mbretërinë e Jugosllavisë “nuk kanë qenë a dhurues të r egjimit”, megjithatë Joviçiq k0nstaton “se as për së afërmi nuk i kanë larë b0rxhet në mënyrë adekuate që i kanë ndaj popuIIsisë serbe gjatë pushtimit turk”.
Në të njëjtin stil të historisë së merituar dhe pamerituar është edhe konstatimi se, duke pasur parasysh përvojat nga e kaluara, “pakicat shqiptare në Serbi, thënë thjeshtë, nuk e kanë merituar auton0minë e vet”.
Përkundrazi, atë (pakicën shqiptare) “sipas mendimeve të ndryshme” është dashur që në vitin 1945 “ta vendosin në një k ara ntinë të veçantë” ku ajo do të detyrohej që të ofrojë d ëshmi që është e gatshme për bashkëjetesë të civiIizuar, e mandej t’u jepet auton0mia. Shqiptarët janë “amriqtë e gjakut të Serbisë dhe serbëve”, janë bartës të “sh0vinizmit dhe rac1zmit argesiv”, që dëshmon për “pamundësinë e krijimit të kushteve për bashkëjetesë normale të pjesëtarëve të etniteve të ndryshme në Kosovë dhe Metohi”.
Ata ndiejnë “u rrejtje të thellë ndaj Serbisë dhe serbëve”, e “sjelljen e tyre gjen0cidale” e kanë “punë shekuIIore”. Zgjidhjen e këtij problemi autori e sheh në ndryshimin e fotografisë ekzistuese etnike të krahinës me kthimin e të dëbuarve, me popullim të ri dhe suspendim të autonomisë ekzistuese në kohë të caktuara (Joviçiq, 1991a:138–139,143–146,151–153).
Autorët bashkëkohorë shkruajnë për “inferioritetin historik të shqiptarëve” (Dragiq Kijuk, 1992: 411); për “gjen0cidin e hapur ndaj popullit serb”, për të cilën gjë gjatë shekullit XIX janë përdorur “pIaçkitje, v rasje, përd hunime dhe rrëmbim të grave të cilat më vonë janë k0nvertuar në islam” (Batakoviq, 1992a:453); për mostoIerancën etnike dhe fetare ndaj serbëve e cila ka qenë “në themeIet e gjitha lëvizjeve arbanase” (Batakoviq, 1991:38); për “bujën a gresive dhe s hkatër ruese ndaj çdo gjëje që ishte serbe”, ashtu siç ka qenë “gjithmonë sjellja e tyre, 0kupuese dhe përvetësuese” (Jevtiq, 1992:542).
Duke iu referuar historisë shekullore të marrëdhënieve “serbo-shqiptare”, sot thuhet se “paraqitja e egër e a gresive e naci0nalizmit e separatizmit shqiptar rregullisht ndodh kur çrregullohet baraspesha dem0grafike”, që është në natyrën “e 0rganizimit p rimitiv fisnor” (Glushçeviq, 1992:620), si dhe që shqiptarët në persekutimin e serbëve kanë qenë “më radikaI dhe më mizor nga të tjerët : ata kanë përdorur mjetet më brutaIe, sipas traditës së vet muhamedano-turke dhe fashisto-baIIiste” (Qosiq, 1992a:64).
Qysh në gjysmën e dytë të shekullit XIX, stere0tipi n egativ për shqiptarët ka qenë i shprehur në një sërë librash të autorëve serb pa ndonjë redaktim të veçantë shkencor. Më i zgjeruar ka qenë, sigurisht, ai për ur rejtjen ndaj serbëve.
Madje edhe Haxhi Serafim Ristiq i ka përmendur shqiptarët si “amriqtë më të këqij të fesë krishtere dhe t0rturuesit më të zi të të rinjve të shkretë” (Ristiq, 1864:40), kurse Radosavljeviq Bdin, me disponim të gjerë patriotik, duke numëruar mjetet që gjithë amriqtë e serbëve (komshinjtë) i përdorin në punën e përbashkët për shkatërrimin e serbëve, për shqiptarët shkruan se kanë përdorur “trhika, pIuhur dhe pIumb” (Bdin, 1903:15).
Haxhi-Vasileviq i ka vlerësuar arnautët si “kundë rshtarët më të flaktë të serbëve” (Haxhi-Vasileviq, 1906:61), “amriqtë e serbëve” (Haxhi-Vasileviq, 1909a:2), duke thënë se “serbët i vlerësojnë arnautët si amriqtë më të mëdhenj të tyre dhe ata i karakterizojnë me këto fjalë: “ (Haxhi-Vasileviq, 1913a:143).
(Olivera Milosavleviq (1951-2015) ka qenë historiane serbe dhe ligjëruese në Fakultetin Filozofik në Beograd. Është e njohur për qasjen kritike ndaj historiografisë bashkëkohore serbe dhe thyerjen e miteve kombëtare të përhapura në librat e historisë. Teksti i mësipërm është pjesa e parë e një punimi të gjatë të Milosavleviq mbi raportet serbo-shqiptare)
